Za obične ljude to su tek rupe, a za istraživače još uvijek arheološka enigma. Tako bi se u najkraćem mogle opisati ambarine, za koje se ni danas ne zna zbog čega su i kako nastale.
To su, zapravo, pravilna udubljenja u krečnjačkoj podlozi koja podsjećaju na amfore dubine 2,80, širine 1,80 metara, sa otvorom od pola metra. U obližnjem manastiru tvrde kako su se tu nalazile okamanjene školjke i morske zvijezde. Međutim, misteriju nisu uspjeli riješiti ni stručnjaci sa engleskog Univerziteta Kembridž.
Ambarine su najznačajniji arheološki lokalitet u derventskom selu Donji Detlak. Ne zna se pouzdano kada su nastale. Prema dostupnim podacima, ambarine je još u doba Austro-Ugarske, tokom davne 1892. godine najprije istraživao Kosta Hörmann, prvi direktor Zemaljskog muzeja u Sarajevu, objašnjava autor nekoliko knjiga o Donjem Detlaku i Derventi Vojislav Nović:“On je utvrdio, i to sada tako stoji, da postoje ovdje 23 ambarine. Od toga je on ispitao 13, i nije našao ništa što bi ukazivalo na dio nastanka ovih ambarina.”
Za obične ljude to su samo rupe, ističe Nović. Posljednje istraživanje ambarina koje je pokrenuo Zavod za zaštitu kulturno-istorijskog i prirodnog nasljeđa RS rađeno je tokom 2009. godine, kaže direktor Turističke organizacije opštine Derventa Damir Klajić:“Tom prilikom je skinut površinski sloj zemlje. Istražene su sve ambarine, sem manjeg broja fragmenata keramike. Nije ništa interesantno pronađeno u tim ambarinama. Pronađena keramika datira u srednjovjekovni period.”
Tako su ambarine do danas ostale arheološka zagonetka, ističe Vojislav Nović:
“Treba se vratiti na neko vrijeme, da li je to hiljadu, petsto godina ili trista godina, pa zamisliti se kako se to moglo se uraditi tako precizno bez nekakvog posebnoga alata. I zašto je to rađeno i koje to radio i kome je to trebalo? I kakva je to nužda natjerala taj dio svijeta da to radi?”Nakon posljednjeg istraživanja, odgovore na otvorena pitanja nisu dali ni istraživači sa Univerziteta Kembridž u Engleskoj, veli Damir Klajić, iz Turističke organizacije, koji je inače istoričar po struci:“Njihova veličina ide do 2,80 u dubinu, širinu 1,80 m, veličina otvora je negdje oko pola metra, dakle 50 centimetara. Podsjećaju na amfore, pa neki istraživači smatraju da su iz rimskog perioda. Takođe ima istraživača koji smatraju da su iz praistorijskog perioda. Smatraju da su to bile nastambe za život ljudi. Neki istorijski srednjevjekovni izvori pominju žitne jame, pa se ambarine dovode u vezu i sa srednjovjekovnim periodom.”
Ovo arheolosko nalazište smješteno je u blizini manastira Sv. proroka Ilije, u kojem služi monah Filip Nikolić, koji je s nama podijelio svoja saznanja o arheološkoj misteriji:“Ljudi su nalazili morske zvezde, to tvrdim, nalazili su školjke okamenjene i fosili – i nosili su kućama. Znači, ovde je nekada bilo more, kao što i predanje kaže da je bilo Panonsko more ovde.”Tokom 2010. godine ovaj arheološki lokalitet proglašen nepokretnim kulturnim dobrom. Prilaz sa stepenicama prema ambarinama je izgrađen, dok njihovo planirano natkrivanje još nije urađeno, kaže Damir Klajić.“Ove godine očekujemo da se izgrade nastrešnice i da ambarine budu dostupne turistima, odnosno posjetiocima ovoga lokaliteta.”
Izvor: Radio Slobodna Evropa
