Prnjavor je grad nadomak Banjaluke, a ovo pobliže objašnjenje u bivšoj Jugoslaviji je trebalo zbog još 12 mjesta identičnog naziva, iako je još i tada istinska karakteristika ove opštine bila njena etnička različitost.
Na manje od 50.000 stanovnika do 1991. godine, pored domicilnog stanovništva, popisane su čak 22 nacionalne manjine, sa već tada gotovo stogodišnjom tradicijom na ovom prostoru. Danas je taj broj značajno manji, kako zbog činjenice da su mnogi emigrirali, tako i zbog asimilacije, ali iako dosta skromnije, kulture Italijana, Poljaka, Ukrajinaca, Čeha i Roma ovdje se i dalje njeguju, a neki Prnjavoru daju epitet “mala Evropa”.
U njegovanje različitosti uvjerila se ekipa “Nezavisnih” prilikom jednodnevnog boravka u ovoj opštini i posjeti predstavnicima nacionalnih manjina, te je moguće doživjeti češku pismenost, italijansko vino i kuhinju, poljsku religioznost, romsku pjesmu… “Za naziv Mačino Brdo vezuju se četiri legende, od kojih su u narodu najpoznatije o dječaku Mašu, kojeg su pojeli vukovi ovog, tada šumovitog kraja, pa je brdo najprije dobilo naziv Mašino i ona koja kaže da je to bilo Mačkino brdo zbog brojnosti divljih mačaka”, priča nam Zdenka Hajek, peta generacija Čeha na ovom području, dok nas vodi kroz selo u kojem danas živi oko 50 sunarodnika. Dolazak svih nacionalnih manjina je vezan za isto istorijsko razdoblje, period kada je Austrougarska uspostavila svoju vlast u BiH, ali svi su pristizali pod različitim okolnostima. Jer tih se godina, prema dostupnoj istorijskoj građi, ovaj geografski prostor otvorio prema evropskim narodima, prije svega onima koji su živjeli na području tadašnje monarhije, a BiH se činila kao zemlja bogata šumama i rudama, što je moglo da ojača privredu carstva
Česi donosili znanje i rječnike
Za stručne kadrove bile su predviđene posebne olakšice, pa su Česi, s tradicijom Praškog univerziteta iz 14. vijeka, dolaskom uspostavljali administrativne kolonije u Sarajevu i Banjaluci, odnosno zemljoradničke i poljoprivredne u drugim krajevima, dok će ih za dvije godine u BiH biti oko 7.000. “Ubrzano se ovdje pristupilo podizanju pilana za sječu, obradu i transport drveta, osavremenjivanju starih i otvaranju novih rudnika, izgradnji puteva i željeznica. Bili su veoma vrijedni i dobro prihvaćeni među domaćim stanovništvom. Na ovom se području odvijala prava zdrava robna razmjena. Česi su bili kovači, pa su nudili plugove i potkovice, a od domaćeg stanovništva uzimali brašno ili žito”, slikovito nam objašnjava Zdenka, dok nas vodi kroz prvu češku školu, odnosno danas najstariju češku biblioteku u BiH, u kojoj su sačuvani i neki od prvih rječnika koje su Česi donosili sa sobom. Njen komšija Alojz je iz porodice Struček, koja je među prvima stigla u prnjavorsko selo, dok su svi njegovi potomci danas u zemljama Evropske unije. Ipak, sa suprugom nastoji održati tradiciju, kroz, kako nam kaže, miris buhtli i krofni koje dijeli s komšijama, arhitekturu karakterističnih boja, simboliku prvih vjetrenjača na ovom području, religioznošću, odnosno održavanjem najstarije češke kapele Ćirila i Metodija u kojoj se čuva i freska s njihovim likom, koju su Česi donijeli sa sobom.
Misa na italijanskom
Zbog oslikane unutrašnjosti italijanske crkve u selu Štivori u mjesnoj zajednici Šibovska, takođe u opštini Prnjavor, turistički dolaze i Italijani koji nikada ranije nisu bili ovdje.
Ne zna se ko je i kada prvi put bojama oplemenio ovaj prostor, ali je simbolično dočarao dolazak i ostanak ove nacionalne manjine i ovaj vjerski hram je jedini u BiH na kojem se misa vodi na italijanskom jeziku, a zvoni po satnici katedrale u Frankfurtu. “Godine 1882. italijansku regiju Trentino zahvatila je jedna od najvećih poplava koje su donijele i strašne odrone, pa se stanovništvo kreće prema BiH, s kojom je u administrativnom smislu bilo dio iste države – Austrougarske”, objašnjava nam Franjo Rover, čija je porodica došla iz ove regije. Italijani, kako dodaje, sa sobom nose vinovu lozu koja je danas rijetka u svijetu, a i dalje postoji u svakoj kući u Štivorima, zatim prvu palentu i paštašutu, te svoj odnos sa domaćim stanovništvom uspješno grade i njeguju do danas. Tako je i na italijanskom obilježen ulaz u selo, dok šumoviti putevi vode do starih i za nas tipičnih seoskih škola. Prije pozdrava, djeca najprije radoznalo posmatraju s blagim osmijehom, iako govore i po tri strana jezika, jer su zavisno od etničke slike sela i izborni jezici. “Od 1903. godine postojimo i prva smo škola u BiH u kojoj se učio italijanski jezik, što smo nastavili do danas. Imamo 260 učenika i od toga ih je dvadesetak na izbornom italijanskom jeziku”, objašnjava nam Mladen Simić, direktor škole. Na času italijanskog David ima najbolji fond riječi, jer odrasta u italijanskoj porodici, dok je Nikola uporan sa gramatikom, a Sara, čini se, najmarljivija. “Moji sestra i brat, koji su stariji, učili su italijanski iako mi nismo Italijani. Ovaj je jezik meni najnježniji i najbliži jer ga slušam odmalena”, objašnjava nam Sara (12).
Jedini kovač
U potrazi za romskim naseljem, kažu nam mještani, naići ćete na više porodica koje su u različitim krajevima opštine. Ipak, kako tvrde, Pirija je simbol romske populacije ovog kraja. A, riječ je o Sakibu Zahiroviću, jedinom kovaču u Prnjavoru, koga je takođe ekipa “Nezavisnih” posjetila. “Poslije Bege i Osmana, koji su moji preci, zanat sam nastavio ja i evo me već 30 i više godina u tome. Najviše je posla ljeti i u jesen, jer kujem plugove i motike, sjekire, sve što treba od alata. Nije kao nekad, malo posla, malo ljudi zadnjih godina rade na selima, šta li je…”, objašnjava nam kovač Pirija. Čini se da i on danas osjeti izmijenjenu strukturu seoskog stanovništva i životne navike opštine, koja je prije više od 120 godina prepoznata kao šumarski i zemljoradnički potencijal jednog carstva. Nismo uspjeli za jedan dan obići predstavnike svih manjina, ali smo osjetili kako se na pravi način njeguje različitost i komšijsko poštovanje bez obzira na to gdje su nečiji korijeni. Nacionalne manjine, koje su do danas opstale na ovom području, zajednički se staraju o tragovima nekih zajednica, iako sa njima više ne dijele isti geografski prostor. Tako Italijani i Česi danas održavaju njemačko groblje, a Poljaci neke ostatke njemačke, ruske ili bugarske kulture i života u ovim krajevima.
Prnjavorčani u Italiji
Kroz istoriju Prnjavora, kako kažu, pa tako i najburnije periode, stanovnici su prolazili oslanjajući se jedni na druge. Od prvih kolonija, dakle, učili su jedni od drugih, prije svega jezik, uz tek malu podršku sveštenika u komunikaciji. “Podrška je uzajamna do dana današnjeg. Tako u Italiji danas samo u jednoj opštinici možete naići na više od 2.000 Prnjavorčana, čiji su korijeni sa ovog područja. Odveli smo ih na privremeni rad, ali se bojim da se više neće vratiti”, objašnjava nam Rover.
