Mileva Marić Ajnštajn, srpska matematičarka, prva žena Alberta Ajnštajna, jednog od najgenijalnijih ljudi 20. vijeka, rođena je na današnji dan 1875. godine.
Mileva Marić Ajnštajn, rođena u Titelu, bila je jedina žena primljena na Državnu politehničku školu u Cirihu, i tek peta koja je dobila priliku da se obrazuje u toj akademskoj ustanovi.
Bila je druga žena koja je završila cijele studije na Odsjeku za matematiku i fiziku.
O značaju Mileve Marić u razvoju nauke, a naročito Ajnštajnovih ideja i teorija i danas se mnogo polemiše.
Dok jedni tvrde da mu je aktivno pomagala u istraživanjima, i rješavala složene matematičke probleme, drugi ističu da njeno aktivno angažovanje u Ajnštajnovim dostignućima ne može da se dokaže.
Mileva je sa mlađom sestrom Zorkom i bratom Milošem odrastala u brojnim gradovima. Upisala je Žensku gimnaziju u Novom Sadu a onda je prešla u Gimnaziju u Sremskoj Mitrovici. Bila je jedna od najtalentovanijih učenica kada je riječ o fizici i matematici.
Položila je maturski ispit i upisala medicinu na Univerzitetu u Cirihu. Nakon jednog semestra prešla je na studije matematike i fizike na Državnoj politehničkoj školi. Stekla je pravo da predaje fiziku i matematiku u srednjim školama, otprilike u isto vrijeme kada i Ajnštajn.
Skoro četiri godine mlađi Albert i Mileva upoznali su se na fakultetu, a družili su se u internatu gdje je ona živjela. Svirala je klavir, a Albert violinu. Među njima se iz prijateljstva rodila ljubav.
Mnogi stručnjaci u oblasti fizike, kao i istoričari, tvrde da je ona imala veliki uticaj na Ajnštajnova istraživanja i otkrića, pa samim tim i velika dostignuća.
NJihov prvi sin Hans Albert jednom prilikom je izjavio da je njegova majka kada se udala za Ajnštajna odustala od nauke. Do konkretnog zaključka da li je Mileva Marić učestvovala u Albertovim istraživanjima pojedini istoričari dolaze na osnovu pisama koje su jedno drugom slali.
Iz tih pisama može se vidjeti da su oni naučne radove pisali zajedno, te da im je plan bio da stvore i promovišu genijalnog naučnika koji će obezbijediti egzistenciju za porodicu. Dokaz za ovu tvrdnju postoji u pismima koje je Ajnštajn slao Milevi.
U njima se mogu pročitati brojne i nježne izjave ljubavi, ali i matematički zadaci čija je rješenja tražio upravo od nje. S druge strane, Milevina pisma su malobrojna i nekompletna i jedan širi krug istoričara smatra da su čak i cenzurisana.
Naime, oni tvrde da su iz njih izbačeni matematički proračuni i naučne instrukcije koje je davala svom suprugu. Razlog za takav vid saradnje mnogi pronalaze u samom konceptu vremena i okolnostima u kojima su živjeli.
U tadašnje vrijeme bilo je veoma rijetko, pa čak i zabranjeno ženama da učestvuju u naučnim istraživanjima. Tek njih nekoliko desetina uspjelo je da stekne pravo da se školuje na prestižnim univerzitetima i da razvijaju svoje talente.
U prilog ovim tvrdnjama idu i činjenice da je Mileva Marić tokom školovanja na Univerzitetu u Hajdelbergu proučavala fotoelektrični efekat, a nakon toga i četvorodimenzionalnu geometriju koja je matematička baza teorije relativiteta.
Ono zbog čega Ajnštajna danas smatramo genijem jesu upravo zaključci o ovim naučnim temama. Nobelovu nagradu za fiziku dobio je za objašnjenje fotoelektričnog efekta.
(Srna)
