1796. – Na Cetinju, na inicijativu vladike crnogorskog Petra Prvog Petrovića – Njegoša, održana skupština starješina Crne Gore, koji su, pod zakletvom, usvojili odluku da će “svi protiv opšteg hristijanskog neprijatelja poć” i vojevati za slobodu, otadžbinu, žene i djecu. Bio je to prvi dokument u kojem je svijest o otadžbini dignuta na stepen pravne obaveze.
1804. – Rođena francuska književnica Armandina Oror Lusil Dipen, baronica Didevan, poznata kao Žorž Sand, preteča feminizma, autor sentimentalnih, socijalnih i seoskih romana i priča. Ostavila je i obimnu prepisku i memoare. Djela: “Indijana”, “Lelija”, “Konsuelo”, “Đavolja bara”, “Nahoče Fransoa”, “Mala Fadeta”, “Ona i on”, “Markiz d’ Vimer”, “Majstori trubači”, “Istorija mog života”.
1835. – U Pešti štampan prvi broj “Serbskog narodnog lista”, ilustrovanog književnog sedmičnika Srba u Mađarskoj, koji je pokrenuo publicista i urednik “Letopisa Matice srpske” Teodor Pavlović. List je s kraćim prekidima izlazio do 1848.
1839. – Umro turski sultan Mahmud Drugi, koji je tokom vladavine od 1808. do smrti preduzeo niz reformi, nastojeći da centralizuje feudalno-apsolutističko ustrojstvo Otomanske imperije, a 1826. je uništio janjičare. Surovo je gušio srpske, grčke i rumunske nacionaloslobodilačke pokrete, ali nije uspio da suzbije težnje Srba, Grka i Rumuna da stvore nezavisne države. Poslije tursko-ruskog rata od 1806. do 1812. Bukureštanskim mirom je amnestirao učesnike Prvog srpskog ustanka i obećao Srbiji izvjesnu autonomiju u okviru Otomanskog carstva, što je pokušao da izigra. Poslije novog tursko-ruskog rata od 1828. do 1829. morao je, nakon potpisivanja Jedrenskog mira, da prizna autonomiju Srbiji, Vlaškoj i Moldaviji, a Grčkoj nezavisnost.
1853. – Umro srpski pisac Branko Radičević, romantičarski lirski pjesnik mladosti, ljubavi i patriotskog zanosa. Kao oduševljeni pristalica jezičke reforme Vuka Stefanovića Karadžića prvi je počeo da pjeva na narodnom jeziku i u duhu srpske narodne poezije i pjesničkim slobodama označio prodor u novu epohu. Pjesme su mu pune vedrine, vitalnosti, vragolanske žudnje i uživanja u prirodi, ali je u nekima predosjetio sopstvenu ranu smrt. Školovao se u Zemunu, Sremskim Karlovcima, Temišvaru i Beču, gdje je studirao prava i medicinu i ušao u najuži krug Karadžićevih pristalica i prijatelja. Mladost je proveo u Sremskim Karlovcima, čije su ljepote, posebno uzvišenje Stražilovo, bile njegova lirska inspiracija. U najpoznatijem djelu – poemi “Đački rastanak” opjevao je Karlovce i đačke radosti, dubinu i misaonost je iskazao u pjesmi “Tuga i opomena”, a protivnike Vukovih reformi je ismijao u satiričnoj pjesmi “Put”. Njegovi posmrtni ostaci su 1883. preneseni iz Beča i sahranjeni na Stražilovu.
1860. – Umro američki pronalazač Čarls Gudjer, koji je 1839. otkrio proces vulkanizacije kaučuka, što je doprinijelo brzom razvoju industrije guma, posebno prozvodnje automobilskih guma.
1867. – Pod pritiskom Kanađana britanska vlada donijela “Sjevernoamerički zakon” na osnovu kojeg su provincije Ontario, Kvebek, Nova Škotska i NJu Branzvik stvorile konfederaciju Kanadu sa statusom dominiona.
1872. – Rođen francuski inženjer i pilot Luj Blerio, pionir vazduhoplovstva, koji je 1909. prvi avionom preletio La Manš. Isprva je pokušavao da napravi avion mahokrilac (ornitopter), ali je brzo odustao od te ideje i 1903. je konstruisao prvi avion, a 1906. avion s motorom koji je imao tri cilindra. U Prvom svjetskom ratu je proizvodio avione za francusko ratno vazduhoplovstvo, koji su bili među najuspješnijim u to vrijeme.
1876. – Umro ruski revolucionar Mihail Aleksandrovič Bakunjin, najznačajniji mislilac anarhizma. Poslije vojne akademije služio je dvije godine u gardi, a zatim je od 1841. do 1847. putovao po Njemačkoj, Francuskoj i Švajcarskoj, istupajući protiv carskog samodržavlja i kmetstva u Rusiji. Carska vlada mu je naredila da se vrati u zemlju, a kad je to odbio, lišila ga je plemićke titule i oduzela svu imovinu. U revoluciji 1848. je učestvovao u praškom ustanku, a 1849. je rukovodio ustankom u Drezdenu. Poslije propasti ustanka uhapšen je i osuđen na smrt, ali mu je kazna zamijenjena doživotnom robijom, poslije čega je izručen ruskim vlastima i prognan u Sibir. Odatle je uspio da pobjegne i u zapadnoj Evropi se povezao s tajnom organizacijom ruskih revolucionarnih demokrata “Zemlja i sloboda”, a 1869. je osnovao tajnu organizaciju “Alijansa socijalističke demokratije”. Na Haškom kongresu 1872. je isključen iz Prve internacionale. Djela: “Državnost i anarhija”, “Knutogermanska imperija i socijalna revolucija”.
1884. – Umro američki detektiv škotskog porijekla Alen Pinkerton, koji je 1850. osnovao Nacionalnu detektivsku organizaciju “Pinkerton”.
1887. – Počela da radi prva astronomsko-meteorološka stanica u Srbiji, koju je u svojoj kući na Vračaru u Beogradu organizovao profesor Velike škole Milan Nedeljković. Na najvišoj tački grada četiri godine kasnije podignuta je zgrada za opservatoriju koja i sada služi toj svrsi. Nedeljković je 1902. počeo da izdaje i prvu opštu prognozu vremena.
1896. – Umrla američka književnica Herijet Elizabet Bičer Stou, borac za ženska prava i oslobađanje crnih robova. Romanom “Čiča-Tomina koliba”, u kojem je crnačko ropstvo podvrgla snažnoj kritici, doprinijela je ukidanju ropstva u SAD.
1902. – Rođen američki filmski režiser njemačkog porijekla Vilijam Vajler, čiji se filmovi odlikuju stilskom perfekcijom. Dobio je nagradu “Oskar” za filmove “Gospođa Miniver”, “Ben Hur” i “Najljepše godine našeg života”. Ostali filmovi: “Orkanski visovi”, “Male lisice”, “Kako ukrasti milion dolara”, “Nasljednica”, “Detektivska priča”, “Keri”, “Praznik u Rimu”, “Prijateljsko ubjeđivanje”.
1921. – Na tajnom sastanku u Šangaju osnovana Komunistička partija Kine, koja je nepune tri decenije kasnije osvojila vlast.
1931. – Rođena američka filmska glumica francuskog porijekla Lesli Karon, zapažena u filmskim mjuziklima pedesetih godina 20. vijeka. Filmovi: “Amerikanac u Parizu”, “Žiži”, “Lili”, “Fani”.
1942. – Trupe nacističke Njemačke u Drugom svjetskom ratu, poslije osmomjesečne opsade, zauzele Sevastopolj, najvažniju rusku crnomorsku luku na poluostrvu Krim.
1960. – Gana postala republika, s prvim predsjednikom Kvame Nkrumahom.
1961. – Rođen američki atletičar afričkog porijekla Karl Luis, jedan od najuspješnijih sportista 20. vijeka.
1962. – Afrička republika Ruanda i kraljevina Burundi stekle nezavisnost.
1966. – Na sjednici Centralnog komiteta Saveza komunista Jugoslavije, poznatoj kao “Brionski plenum”, na osnovu montiranih optužbi oštro je osuđena Služba bezbjednosti zbog navodnog štetnog djelovanja na razvoj samoupravnog sistema. Glavna žrtva političkog obračuna Aleksandar Ranković, blizak saradnik Josipa Broza (Tito), prinuđen je da podnese ostavku na sve funkcije.
1969. – Danska postala prva zemlja u kojoj je dopuštena prodaja i proizvodnja pornografije.
1974. – Umro argentinski državnik Huan Domingo Peron, predsjednik od 1946. do 1955. i od 1973. do smrti. Poslije vojnog udara 1943, u kojem je učestvovao, postao je ministar rata, 1944. potpredsjednik, a 1946. šef države. Vladao je autoritarno, oslanjajući se na radnike i izuzetnu popularnost supruge Eve. Odvojio je 1955. crkvu od države i prvi put uveo svjetovnost škole, zbog čega ga je rimokatolička crkva ekskomunicirala. U septembru 1955. je oboren u pobuni dijelova kopnene vojske i mornarice, poslije čega je emigrirao. Po povratku u zemlju, u septembru 1973, ponovo je izabran za predsjednika Argentine.
1990. – Na referendumu u Srbiji izglasano donošenje novog ustava i raspisivanje višestranačkih izbora. Na referendum je izašlo 75,2 odsto birača, od kojih je 96,8 odsto glasalo “za”.
1991. – Predsjedništvo Jugoslavije na insistiranje Evropske zajednice prihvatilo naimenovanje predstavnika Hrvatske Stipe Mesića za predsjednika Predsjedništva. EZ je garantovala da će pobunjene republike Hrvatska i Slovenija na tri mjeseca suspendovati odluke o proglašenju nezavisnosti, ali su u Sloveniji počeli napadi na jedinice i objekte Jugoslovenske narodne armije, a ubrzo i u Hrvatskoj.
1991. – Lideri istočnoevropskih zemalja na sastanku u Pragu ukinuli Varšavski pakt, koji su 14. maja 1955. zaključili SSSR, Bugarska, Poljska, Rumunija, Čehoslovačka i Mađarska, kao odgovor na stvaranje NATO pakta.
1992. – Hrvatska avijacija bombardovala relejni predajnik na Veležu.
1992. – Vlada Srpske Republike BiH donijela odluku da uvede monetu Srpske Republike BiH.
1994. – Vođa Palestinske oslobodilačke organizacije Jaser Arafat došao u Palestinu, okončavši 27-godišnje izbjeglištvo.
1997. – Umro američki filmski glumac Robert Čarls Daran Mičam, koji se pedesetih godina 20. vijeka proslavio ulogama nonšalantnih junaka izrazite personalnosti. Filmovi: “Priča o G. I. DŽou”, “Iz prošlosti”, “Crveni poni”, “Makao”, “Anđeosko lice”, “Druga prilika”, “Rijeka bez povratka”, “Bandido”, “Lovci”, “Najduži dan”, “Eldorado”, “Ancio”, “Dobri momci i rđavi momci”, “Zbogom, lepojko”, “Rajanova kći”, “Jakuza”, “Bitka za Midvej”, “Marijini ljubavnici”, “Ambasador”.
2000. – Ustavni sud BiH donio odluku o konstitutivnosti naroda u BiH, po žalbi tadašnjeg predsjedavajućeg Predsjedništva BiH Alije Izetbegovića. Ustavni sud BiH osporio je dijelove ustava Republike Srpske i FBiH u kojima su konstitutivnim narodima u Srpskoj proglašeni Srbi, odnosno u FBiH Hrvati i Bošnjaci.
2004. – U Los Anđelesu umro glumac Marlon Brando (80).
/SRNA/
