Gradu Šapcu je na današnji dan 1920. godine svečano uručeno francusko odlikovanje “Ratni krst” za heroizam i stradanje njegovog stanovništva u Prvom svjetskom ratu u kojem je broj mještana ovog srpskog grada prepolovljen.
Šabac je 1914. i 1915. pretrpio velika razaranja koja je počinila austrougarska vojska i masovne ratne zločine nad srpskim civilima.
Bila je to surova osveta austrougarske soldateske zbog izgubljenih bitaka na bojnom polju.
Zbog velikih stradanja, Šabac je odlikovan sa tri ordena – uz francuski “Ratni krst sa palmom”, dobio je i češkoslovački “Ratni krst” i “Karađorđevu zvijezdu”, a kao pandan slavnom francuskom gradu nazvan je “Srpski Verden”.
Šabac je u Prvom svjetskom ratu porušen, popaljen i opljačkan, a sela u okolini takođe.
Narod, što pobijen, što raseljen, izmrcvaren i bolestan, u velikoj materijalnoj bijedi, dočekao je slobodu 2. novembra 1918. godine.
Od prijeratnih 14.000 stanovnika, jedva da je u životu ostalo 7.000, a i broj kuća je prepolovljen. Neprijatelj nije poštedio čak ni šabačku crkvu. Okupatori su crkvu pretvorili u logor, kuće i njive su devastirane bombama…
O stradanju Šapčana pisali su, između ostalih, švajcarski kriminolog i forenzičar Arčibald Rajs, kao i čuveni novinari Anri Barbi i Džon Rid.
Austrougarski okupatori su masovno silovali žene i djevojke. Silovanja su vršena u hotelu “Evropa”, u hotelu “Kazino”, a potom i u crkvi iza olatara.
– Za vrijeme bombardovanja žene su kao živo meso izbacivali na ulicu kako bi mogli da ih pogode”, zapisao je Rajs, koji je na poziv srpske vlade došao u Šabac i Podrinje da zabilježi ratne zločine Austrougarske vojske.
U Narodnom muzeju u Šapcu nalazi se Soba stradanja, čiji je najveći segment posvećen golgoti Šapca u Prvom svjetskom ratu, kao i sva tri ordena koja je grad dobio za svoje stradanje i junaštvo.
Barbi, francuski novinar i književnik, ratni dopisnik francuskih žurnala sa srpskog ratišta za vrijeme balkanskih ratova i Prvog svjetskog rata, ovako je vidio razoreni Šabac: Već kod prvih kuća jasno je da je grad razoren. U glavnim ulicama, na kojima se još vide barikade koje je neprijatelj sagradio od najrazličitijeg materijala: maltera, gipsa, od kreveta, namještaja, uzalud se traži kuća koja je ostala netaknuta.
Krovovi su probijeni i na njima je ostala samo poneka greda, koja nestabilno visi na dijelovima maltera. Razbucani zidovi liče na pozorišne scenografije. Vrata su izvaljena; prozori razlupani i izbačeni iz ležišta, naginju se napolje i prijete da će ispasti”.
Sve radnje u Šapcu su bile ispražnjene i uništene. Sve što okupator tokom bijega nije mogao da ponese upropašteno je. Neprijatelj je iz banaka uzeo gotovinu, vrijednosti i uništio knjigovodstvo….
O stepenu mržnje autrougarske vojske govori i zapis Rida, tadašnjeg američkog dopisnika iz Srbije.
– Svoje konje su smjestili u spavaćim sobama otmjenih kuća. U privatnim biblotekama sve su knjige bile razbacane po podu u prljavštini, pažljivo pokidane iz svojih korica. Nisu ovako postupili samo sa nekim kućama – već sa svakom kućom” – svjedočio je Rid.
/Srna/
